De kievit - Sake P. Roodbergen

Bij het aanrijden van Volendam, onze vakantiebestemming (juni 2019), zag ik in een veld een belangrijk aantal kieviten ( ja met één 't' !!). 'Die zien we in Vlaanderen toch veel minder' was de bedenking. Ik dacht dan ook dat het boekje over deze vogel in de degelijke 'Vogelserie' van uitgeverij Atlas de ideale vakantieliteratuur zou worden. Of beter....."daarin is precies vermeld - hoe het met de kievit is gesteld". Toch? 

In het eerste deel van werk geeft de auteur een overzicht van de leefwereld van deze vogel. De kievit (Vanellus vanellus) is een plevierachtige, overwegend zwart-wit van kleur met toch wel groene glans.  Opvallend is de kuif. Biotoop betreft akkers, weiden en weilanden. Ze zoeken hun voedsel (ongewervelden maar ook in mindere mate plantaardig materiaal zoals zaden) tussen de vegetatie en op de bodem. Uiteraard leren we weer een paar begrippen bij. Dat is zo typisch aan het 'out of the box'-lezen. Moet men af en toe eens doen. Je kan toch niet blijven de grote klassiekers of wat de trend is lezen. De auteur heeft het bijvoorbeeld over kleptoparasitisme of voedselparasitisme. Kieviten zijn er dikwijls het slachtoffer van, meestal is de kokmeeuw degene die de kievit zijn pasgevangen prooi ontfutselt. Tijdens mijn vakantie zag ik ook zo'n geval van kleptoparasitisme waarbij een roofvogel (valkachtige) slachtoffer was van opdringerige - ik dacht - eksters die hem zijn/haar prooi afnam. Fascinerend om te zien. 

Verder krijgen we uitgebreid verslag van een belangrijk punt van discussie in Nederland over deze vogel: het zoeken en rapen van het kievitsei. De kievit wiens nest werd beroofd gaat meestal kort nadien over tot het opnieuw leggen van eieren: een vervolglegsel (weer zo'n woord !).  Deze traditie vormt het voorwerp van een uitvoerige discussie waar de auteur naar mijn oordeel net iets te lang op ingaat.

Al bij al is er een somber verhaal hoor. De kievit komt steeds minder voor in Nederland. Eén van de oorzaken is de weidevogelpredatie. Een 'hoofdpijndossier' volgens de auteur. De grote 'schuldige' is de vos die regelmatig opduikt in de broedgebieden van de kievit (en ook de grutto) en dan lelijk huishoudt. Onderzoek wijst uit dat bijna de helft van de weidevogelpredatie (45 %) toegeschreven kan worden aan de vos. 

Maar de grootste vijand is zoals steeds de mens.  In het algemeen is het reeds zo dat er een belangrijk verlies is in de insectenfauna. Intensivering van de agrarische bedrijfsvoering, massaal gebruik van landbouwgifstoffen, het toenemend verkeer en de aanleg van nieuwe (auto)wegen, stikstofneerslag vanuit de lucht en lichtvervuiling in de nachtelijke uren zijn de belangrijkste oorzaken. Dit heeft uiteraard drastische gevolgen voor het ecosysteem. Insecten zijn de voedselbron voor de vogels. Somber verhaal hoor! 

Ergst lijken de gevolgen van de neonicotinoïden (weer zo'n woord - neonics voor de kenners), verzamelnaam voor chemische stoffen. Ze werken voor insecten verstorend op het functioneren van de hersenen, het zenuwstelsel en het hormoonsysteem. Desoriëntatie, verlamming en uiteindelijk de dood zijn het gevolg. Uiteraard heeft dit ook zijn gevolgen voor de waardevolle insecten - bijvoorbeeld voor de bestuiving en de vrucht- en zaadverspreiding. 

In ieder geval is er een daling van de soort in Nederland. En daar zien we ze nog! In de omgeving van Volendam zag ik er af en toe wel wat (zie in deze bijdrage hierbij door mij genomen foto).

Er is dus slecht nieuws. De auteur introduceert trouwens een nieuw woord dat mij altijd zal bijblijven:

" De verarming is duidelijk en plattelanders signaleren die verarming. Als Anneke en ik in het voorjaar 2016 over de Leppedijk, binnendoor zoals wij dat noemen, naar Grou rijden of fietsen, signaleren wij telkens een doods landschap. Geen enkel geluid van welke weidevogel ook verbreekt de akelige, onheilspellende stilte. Onherkenbaar vergeleken met pakweg tien jaar geleden. Geen enkel geluid van roepende, baltsende weidevogels, geen weidevogel die zich in de lucht vertoont. De bewustwording snijdt ons door de ziel; het doet werkelijk pijn, landschapspijn." 

Dit was ook de gedachte tijdens vakantieloop- en fietstochten. Ik zag wel vogelsoorten die ik in Vlaanderen nog niet heb gezien (bijvoorbeeld de grutto en de rietgors) maar ook groene vlakten. Soms bij valavond eens een paar kieviten....landschapspijn. Eerlijk...in Vlaanderen heb ik dat gevoel (nog) niet gehad. 

Dit is de verdienste van dit boek. Het lezen van deze monografie over deze ,voor Nederland, iconische vogel heeft mij tijdens deze (te) korte vakantie toch wat aan het denken gezet. Discussies over spijbelen en/of betogen voor een beter klimaat. Ik ging ze de afgelopen winter in een neiging tot gedisciplineerde objectiviteit uit de weg. Sommigen vonden het een opgedrongen vorm van bakfietsenromantiek. En de foto's van afval die men achterlaat in de festivalweides op sociale media vond ik een beetje hautain - neen?  Er is wel degelijk iets mis met het klimaat. Wij laten voor deze toekomstige generatie een puinhoop achter. We zouden deze bezorgdheid dus best niet veroordelen.

---

De kievit is uitgegeven door 'atlas contact' (2018) in de zeer degelijke Vogelserie. Omslagbeeld is van Elwin van der Kolk. Het boek is onder de titel 'De ljip' in het Fries verschenen bij uitgeverij Wijdemeer.